zohre-vefayi

Sunday, December 28, 2003


پـروفـسـور مـحـمد تـقـي زهـتـابـي


پروفسور زهتابي در سال 1302 شمسي در شبستر متولد گرديد . خانوادهء وي از جمله روشنفكران شبستري و مشهور به عائله كيريشجي بودند . پروفسور زهـتـابـي در سال 1309 به مدرسه ابتدايي در شبستر راه يافت و در سال 1315 تحصيلات ابتدايي را به پايان رساند . وي براي ادامه تحصيل مجبور به مهاجرت به تبريز گرديد و 3 سال را در مدرسه فـيـوضات تـبريـز به تحصيل پرداخت . پس از اتمام دبيرستان در سال 1320 در دانشسراي تربيت معلم تبريز به تحصيل ادامه داد و پس از پايان اين دوره در سالهاي 22-1323 در مدرسه رشديه تبريز به تدريس دوره ابتدايي مشغول بود. در همين سالها پروفسور زهتابي با حضور در كلاسهاي درس حاجي يوسف شعار به آ موختن زبان عربي همت گماشت . و نيز با حضور در كلاسهاي زبان فرانسه كاتوليك هاي تبريز اين زبان را نيز فرا گرفت .


ورود به دانشگاه براي اين پروفسور عاليقـدر زماني ميسر گرديد كه در سال 1325 اولين دانشگاه تبريز به واسطه فرقه دموكرات تاسيس گرديد. پروفسور زهـتـابي در رشته ادبيات اين دانشگاه مشغول تدريس گرديد . اما يك سال بعد با تعطيلي دانشگاه مواجه گرديد و علاوه بر مجبوريت در ترك تحصيل ،بواسطه اوضاع آشفته سياسي آن سالها مجبور به ترك ديار نيز گرديد.در سال 1327 عازم شوروي آن روز گرديد اما در آنجا نيز از صدمات توده اي ها در امان نماند و با شهادت دروغين آنان به دو سال زندان در سيبري محكوم گرديد.در مدت اين دو سال پروفسور زهـتـابي به هيـچوجه امكان يادگيري و حتي مطالعه ساده را نيافت و پس از پايان دوران تبعيد مجددا به شهر دوشنبه تبعـيد گرديد.وي با ارائـه توانائيهاي علمي خود توانست در سال 1333 شمسي با نظر دولت وقت به بـاكو آمده و در رشته زبان و ادبيات تركي اين دانشگاه مشغول به تدريس گردد . براي پرداخت هـزينه اين تحصيل ، وي همزمان در دانشگاه شرق شناسي باكو به تدريس زبان عربي نيز مشغول گرديد. تاليف و چاپ كتاب براي وي ممنوع بود و پروفسور در اين سالها تاليفات خود را با امضاهاي مختلف به چاپ مي رساند . با نوشتن « زندگي و آ ثار ابونواس» و دفاع از اين تز ، توانست پس از چهار سال مدرك دكترا را از دانشگاه باكو دريافت نمايد. نهايتا در سال 1350 شمسي پروفسور توانست اجازه عزيمت به عراق را دريافت نموده و به بغداد سفر كند. بلافاصله در دانشگاه بغداد به تدريس زبان فارسي و نيز تدريس تـركي باستان پرداخت و با آسودگي بيشتري به تاليف و چاپ آثار خويش همت گماشت . با توجه به آثار چاپ شده اش دانشگاه بغداد در سال 1355 نشان عالي پروفسوري را به دوكتور زهتابي اعطا نمود.


با شروع انقلاب اسلامي در ايران ، پروفسور زهتابي همانند هزاران آواره ديگر با اميد فراوان به كشور برگشت . در سال 1358 از وي براي تدريس زبان تركي و عربي در دانشگاه تـبريز دعوت به عمل آمد اما اين دعوت يك سال و نيم بيشتر دوام نياورد و دوكتور زهتابي به خانه نشيني مجبور گرديد . وي تا سال 1378 تلاشهاي بي وقفه اش را در عرصه ادبيات – تاريخ و فرهنگ آذربايجان ادامه داد و نهايتا در تاريخ 12 / 10/1377 در حاليكه به تنهايي در منزل خود واقع در شبستر مشغول نوشتن بود دارفاني را وداع گفت و به آرزوي خود يعني مرگ در زادگاه خويش نايل آمد.روحش شاد!

از آثار چاپ شده اين پدر تاريخ آذربايجان ميتوان به عنوان هاي ذيل اشاره نمود :


ماهنامه (اتحاد يولو) بغداد
پروانه نين سرگذشتي ، بغداد
باغبان ائل اوغلو ، بغداد
چريك افسانه سي ، استانبول
بذ قالاسيندا ، برلين
بختي ياتميش ، بغداد
ارك هفته لييي ، برلين
هستي نسيم ، بغداد
جنايات 2500 ساله شاهان ، بغداد
آيا زبان فارسي به زبان ملل ديگر ايران بر تريت دارد ؟ بغداد
قواعد الفارسيه ، بغداد
زبان آذري ادبي معاصر ، تبريز
معاصر آذري ادبي ديلي ، تبريز
علم المعاني ،لكسيكولوژي ، تبريز
قوي اولسون اون ، تبريز
باغبان ائل اوغلو 2 ، تبريز
ايران توركلرينين اسكي تاريخي 1 و 2 ، تبريز
شاهين زنجيرده ، تبريز
افسانه دي شمشيره دايانمازسا آزادليق ، كيچيك قارداشيما مكتوب. دو پوئماي به ياد ماندني از وي .

و اگر مجموعه مقالات درج شده اورا هم به اين آثار اضافه نماييم ، عمق افكار و ايده هاي او و نيز ميزان عشق و علاقه اش را به آذربايجان ميتوانيم درك نماييم.


سئومه لي مئهريبان كيچيك قارداشيم
قارداشدان دا ياخين بير مسلكداشيم
يـازميشدين دئدييين كيمي هر ياندا
اوزا ق سـورگونلرده٫ قارا زينـداندا
باشيم سـهند اولدو٫ ايراده م پـولات
هئچ يـئرده ديلـيمدن دوشمه دي فرياد
هر ياني زنجيرله گزيب دولانـديـم
نهـايت دؤيـوشده ظفـر قـازانـديـم
قــاييتديم ســئومه لي عزيز وطنه
اؤپــدوم تورپاغيــني من دؤنه دؤنه
واريميز يوخوموز تالان اولموشـدو
باغلارين چـيـچه يـي تامام سولموشدو
چيـرماييـب قولومو يـئنه نئچه ايل
تريمـدن آخـيتديم تورپاقلارا سئل
گئنه ايشيق چيخدي چيراغيمـيزدان
توستو ده اوجالدي اوجاغيمـيـزدان
بيلـيرسن دئمه گـه نه ائحـتيياج وار
توپلاندي ايـشيغا چاقـقال جاناوار
زه لي ده دوغولدو در حال گورزه ده
ايــشيـقلا دوغـولدو موباريزه ده
قوي دئسين ايگيتلر اويلاغي تبـريز
نه زامان آنادان دوغولموشوق بـيز
كي ساده حياتچين دؤيوشك گره ك
گاه زنجير داشييـاق٫ گاه دارا گئده ك
.......
بوگون آرخا كيمي آرخالانـديغـين
ظاهيرده بير قارا تورپاق سانديغيـن
قارا تورپاق دئييل قوووتدير٫ سسدير
كولكدن طوفاندان گوجلو نفسدير
قوووت منبعيدير حقــير آلاچـيق
تورپاق بير دنيزدير سن ايسه باليق
اوجا ميـناره لر٫ آغباش ذيـروه لر
اونونچون گؤرمزلر طوفاندان خطر
كي دوغـما تورپـاغـا آرخالانارلار
( بو سؤزده بير دونيا حيكمت وار٫ سؤز وار)

زهره وفـايـي - تبريز


posted by 8:41 AM

Friday, December 26, 2003


قادين و پوليتيك چاليشمالاري


11 – 14 آراليق٫ 2003 ده آنكارا شهرينده "تورك دونياسي قادينلاري دوستلوق و دايانيشما٫ 2 ينجي قورولتايي" برپا اولدو. بو قورولتايا تبريزدن زهره وفايي "قادين و پوليتيك چاليشمالاري" معروضه سىيله ايشتيراك ائتميشدي. بو معروضه بيرينجي يئري قازاناركن، اوچونجو قورولتايين عومومى عونواني كيمي ده سئچيلدي .
-----------------------------------------------------------------


تورك دونياسي اؤزونه عاييد بير چرچيوه سي واردير. بو چرچيوه ده ياشاييشا عاييد هر نه وارسا، يئر آليبدير. آنجاق بئله بير اسكي و ده يرلي دونيانين ايچينده گئده ن عنعنه لر و ايناملاردا، اوچ حيصصه داها آرتيق گؤزه چارپير: بير- ائكونومى حيصصه سي، ايكي- باشقا خالقلارلا علاقه ياراتماق حيصصه سي، اوچ- سوسيال و عاييله وي حيصصه .


بيرينجي حيصصه ده ان اسكي زامانلاردان بري، آتا بابالاريميز چوخ اؤنمله ائكونومىيه عاييد اولان بؤلوملري ايزله ييب و گونو گوندن يئنىليكلر ياراتماغا هئچ نه دن اسيرگه مه ميشلر. تورك دونياسينين بو گونكو ماددي وارليقلاري همين يارانميشلاردان آسيلي اولاراق، هله ده وار بو يولدا داواملي حالدا گئتمكده دير.


ايكينجي حيصصه، دئمك باشقا خالقلارلا علاقه ياراتماق اؤنمي، ايه ر گئچميش سئنه لرده تكجه قونشو خالقلارا عاييد اولوردو، بوگون ايسه دونيانين هر هاراسيندا و هر اؤلكه ده ياشايان خالقلار بو آماجدا آختاريليب، تاپيليب و يئني دوستلوقلار قورولور. بوگون داها سرحد ايشتيراكي اوزه ريندن يوخ بلكي داها اوزاق خالقلار دا، قيكيرداش اولدوقلاري حالدا و اورتاق منافئعي ايزله ديكلري حالدا، بير دوست كيمي قبول اولونورلار. يئني عصير بو باره ده البتته يئني طلبلري واردير و تورك دونياسيندا ياشايان باشچيلار خوصوصىيله بو علاقه لري قوروماغا هر تهرله جان آتيرلار.


اوچونجو حيصصه دئمك سوسيال و عاييله وي حيصصه، ائل طايفا، وطنداش و بو ساياق ايليشگيلري اولان كسلرين، دوروملاريدير. قادينلار عاييله لرين ان اؤنملي و اساسلي رولونو داشييان حالدا بو ساحه ده آرتيق يئر آچميشلار. بو ندنه گؤره، قادينلار حاققيندا يازيلان ياسا و قرارلار بير اؤلكه و بير اؤزه ل ياسايا عاييد يوخ بلكه يئنه ده هر بير ائلين اؤز عنعنه و عادتي اوزه رينده گئدير. تاسسوفله بو ساحه تكجه يئردير كي هله ده يئنيليكلري قبول ائتمه يه اؤزوندن چيخار و طلب گؤسترمير. بير طرفدن طبيعتين قويدوغو قانونلار قادينلار حاققيندا٫ اونلاري، دئمك قادينلاري، داواملي حالدا بير اؤنملي وظيفه ني داشيماغا مجبور ائد ير. قادينلاردا اولان اينجه ليك اونلاري بير پارا سرت ايشلردن اوزاق قالماغا كؤنوللو اولاراق چاغيرير. بير قادين دئييلن زامان ايلك اولاراق اونون عاييله دورومو گؤزه گلير، و ايلك سورولار يوزده دوخسان فاييز بير قاديندان بئله دير: ائولىسيز مي؟ نئچه ائولادينيز وار؟ ...حالبوكي بير اركك شخصه راستلاشان حالدا ايلك سورو بئله اولور: ايشينيز نه دير؟ نه ده چاليشيرسينيز؟ .......


بو سورولار سوسيال عومومى ايسته ييني قاديندان و ارككدن آيدينجا گؤسترير. تاسسوفله دوغو اؤلكه لرده بو فاييز داها آرتيق گؤرونور. بير قاديندان ايسته ك بئله سوسيولوژى باخيمدان، اونون اؤز عاييله سينه نه قده ر خئيرلي اولماسي اوزه ريندن گئدير و ايكينجي سيرادا بير قادينين سوسيال چاليشمالاري گؤزه گلير. طبيعي كي دوغو اؤلكه لرده و آرتيقجا تورك خالقلار چرچيوه سينده قادينلارين سوسيال چاليشمالاري، بئله بير چرچيوه يه سيغينماليدير.


سوروجو بير قادين، بئله خالق ايچنده غريبه بير قاديندير! و يا پيلوت بيريسي، يا لوكوموتيف سوروجوسو، يا بير فابريكا رئداكتورو، يا بير بينا رئداكتورلوغو، يا ....ساييره بو قرار ايشلر. ائل گؤزونو ترازي ائده رك، قادينلارين عاييله دن سوواي ايشلري داها ده يرلىسي اؤيرتمه نليك، همشيره ليك، طيبب و بو ساياق ايشلردير. بلكي بونا گؤره ده پوليتيك ساحه سينده تورك قادينلارين آز فاييزده گؤروروك. بئله آزليق موطلق اولاراق عاييله دن و ائلدن آسيلي دئييل. بلكه قادينلارين اؤز ايسته كلرينده بو باره ده بير چوخلو كاهيلليك گؤرونور. پوليتيك دونياسي تام دئيشيكليك احوالات طلب ائدير. ميثال بو دونيادا چاليشان بيريسي، اؤنجه تامام ساعاتلارين و زامانلارين سربست و آزاد اولماليدير. پوليتيك دونياسي و ايشي بير اؤزه ل ساعاتلارا عاييد دئييل و هر گون، هر آن، بئله بير شخص ايش باشيندا اولماليدير. آمما باخيرسان ديگر طرفدن عاييله لرده اولان شخصلر اؤزلرينه عاييد اولان گون و آنلارين هئچ نه ايله باشقاسينا بوراخماغا راضي دئييللر، بئله اولور كي بير قادين پوليتيك ساحه سينده چاليشمادا تكجه ايكي يولو موطلق حالدا سئچمه لىدير: ايش و يا عاييله! اوچونچو اورتاق يول آز گؤرونور، بئله بير يول آيريميندا دايانان بير قادين، گؤرونور كي عاييله ني، پوليتيك ايشلريندن اوستون توتور.


قئيد ائتديييم اوچونجو اورتاق يول او زامان اولور كي عاييله نين اركك باشچىسي اؤزلويونده بير پوليتيك آدامي اولموش اولسون. بئله حالدا او عاييله نين قادينلاري پوليتيك ساحه سينه چكيلمه يه آرتيق ايمكان تاپيرلار، آنجاق بئله پوليتيك ده موستقيل ايستكلر يوخ، بلكي همين عاييله باشچىسي ايسته ييندن آسيلي اولماغا مجبور قالير و هئچ زامان موخاليفت جبهه لره قوشولابيلمير. بو آجي فاكتلاري دئمكدن پوليتيك ساحه سينده موستقيل چاليشان قادينلاري يئري دانماق ايسته نيلمير، بلكي بئله قادينلارين سايي بير ائيله آز اولدوغو دئييلمكدير كي هئچ سايا گلمير!


قادينلارين ديگر چتينليكلري پوليتيك ساحه سينده بونداندير كي اونلار بير قادين اولاراق، جينسه ل لكيرلره و تؤهمتلره آرتيق توش گله بيليرلر. تاسسوفله اركك پوليتيكچىلرده بئله بير لكير و تؤهمت گؤرونمور و يا دوغرو حالدا بئله سهولر اولموشسا دا، اونلاري بير تهر باسيريب، اؤرته جكدير. آمما بير قاديني پوليتيك ساحه سيندن قيراغا قويماق اوچون، بئله بير قارا ياخماقلار و بياض تئرورلار داها اويقون گؤرونور. طبيعى كي بير قادين هر حالدا، اؤز ناموسو و آبريسينى داها آرتيق قوروماغا جيددييت گؤسترير. خوصوص دوغو اؤلكه لرده هله دوغرو دئموكراسي اؤز يئريني آلماديغينا گؤره، پوليتيك ساحه سينده چاليشان هر بير كيمسه، قات قات چتينليكلره معروض قالماسي، و قادينلار داها آرتيق، هامىيا بللي بير سؤزدور. بئله چتينليكلر ايه ر بير اركك پوليتيكچىيه عاييد اولورسا عاييله ساريسيندان، خوصوص آناسي و حيات يولداشي ساريسيندان، چوخ جيددي حالدا ايزله نير و اونا آرخا دورماغي، عاييله اؤزونه بير گؤره و كيمي سانير، حالبوكي بير قادين پوليتيك ساحه سينده بير چتينلىيه راستلاشارسا، ايلك اولاراق عاييله نين هده قورخوسو جانيني آلير و ايقتيدار ايستنطاقيندان قورتولورسا دا، عاييله سورولاريندان قورتولاجاغي يوخدور!!


هپ بو فاكتلار بير يئره توپلاناندان سونرا، باخيرسان بير اوجا قاييم ديوار، بير قادين و پوليتيك دونياسي آراسيندا دايانير. بو ديواري سينديران و آشان بير قادين وارسا، اونا اوره كدن آلقيشلار دئمه لىييك!
پوليتيك دونياسيندا يئني فيكيرلر گئتيره ن، يئني حركتلر يارادان قادينلاري، اؤنجه بيزلر بير قادين اولاراق، آلقيشلاييب و آرخا دورمالىييق. نه دن كي قادينلار بير اينسان اولاراق، دونيادا گئده ن هر ساحه ده چاليشماغا، باشاريلاري اولدوقلاري حالدا، ايذينلري اولماليدير، پوليتيك ساحه سي، بوگون حياتدا ان اؤنملي رولو اولان ساحه، قادينلارا بير چاليشقان كس كيمي يول وئرمه لىدير. آنجاق بئله يولو الده ائتمه يه گؤره ايلك اولاراق، قادينلار اؤزلوكلرينده ايشتيراك ائتمه ليديلر. سيزجه بوگون تورك دونياسيندا قاچ قادين پوليتيك ساحه سينده، ايلك سيرالاردا چا ليشيرلار؟



posted by 7:50 AM

Wednesday, December 17, 2003


كم سالترين بازداشتي سياسي تاريخ


تبريز- شهر اولين ها !!

در تاريخ 21 آذرماه 1382 ساعت 15 بعد از ظهر رضا نجفي ( 7ساله دانش آموز كلاس اول دبستان) به همراه عموي خويش براي قرائت فاتحه در محل گورستان تاريخي اماميه بر مزار فريدون ابراهيمي حاضر مي شوند اما هنوز پا در محوطه گورستان نگذاشته اند كه توسط نيروهاي بازدارنده(!؟) دستگير و به داخل ميني بوسي منتقل مي شوند يك ساعت بعد در حاليكه ميني بوس حامل 15 نفر ديگر است، با پيراهن هايشان كه بر سرشان كشيده شده است عازم بازداشتگاه شمارة 15 ـ خيايان صائب تبريزي مي گردند هنگام ورود به بازداشتگاه از تك تك افراد مشخصه نگاري مي شود. رضا نجفي نيز به همراه بقيه در ليست بازداشتي ها ثبت مي شود. رضا تك فرزند خانوادة نجفي دوساعت و نيم ديگر را به همراه عمويش در راهروي بازداشتگاه منتظر مي مانند تا يكي از اقوام آمده و رضا را تحويل بگيرد. در هنگام آزادي رضا سرهنگ مسئول بازداشتهاي آن روز به رضا مي گويد: ديگر از اين كارها نكني! آنطرفها پيدايت نشود؟!! و رضا با سر مي گويد : چشم!

زهره وفايي


posted by 6:37 PM

Monday, December 15, 2003

تـــاريخ خــاطيره لـــردن يـــارانــيـــر!


بـيـر خـاطيره : 1339 ايلينده، اوشاقليق مكتبينده سودغوم گونلرده، منيم خانيم معلميم بير ده بير قيزي وار ايدي و او، منله بير صينيفده اولوردوق. ايل باشيندا، بيرينجي يئري قازانان اوشاقلارا درسده٫ ايدماندا، موسيقيده، تيياتردا.... بير موكافات وئريليردي. سعيده (خانيم معليم قيزي) كوسوجو بير قـيـز ايدي.


آناسي او، كوسمـه سين دئيه ، بير موكافات دا اونا وئرردي !! باهانا دا :( سعيده ياخشي قيزدير، هر گئجه ديشلرينى فيرچالار !!) اولوردو!


ايكينجي خاطيره : 1382 ده ، تئلفون زنگ ائتدي. دسته يي گؤتوردوم ، اينصافعلي هيدايت منــــي ياد ائتميشدي . او (شيرين عيبادي نوبئل آپاريبدير، هامى اونا گؤره يازير، سيزلر نه دينج وارسـيز؟) دئدي سونرا (موصاحيبه) آپارماق ايسته دي ، دئديكلريمي او تصــديق ائتمه دي ، آمما من ده ايناملاريمدان دؤنمه ديم. اونا جاواب (بو گون دونيا ايران حاكيمييتىيله ايكي تهــر ياناشــير : موطلق دوست – موطلق دوشمان). دوستلار دوست اولاراق سؤز يئري يوخ ، آمما دوشمانلار ، ايراندا اولان دورومدان ايكي حال تصوور ائدير: ايران خالقي يا موطلق حزب الله و حاكمييت سمپاتيدير و يا موطلق حاكمييته ضيد و «پان ايرانيست» دير ! اوچونجو دوروم اونلارا گلمـير و بونا گؤره ده، حاكمييته آغيز ايـــمه ك اوچون هر اويون وئريرلر، بيريسي ده آدليم پان ايرانيستلردن حيمايه دير هر تهرله، حتتا ديشلرينى فيرچالاماغا گؤره بئله !


سون خاطيره : شيرين عيبادي ، اينصافعلي دئميشكن اپوزيسيون، دئييل، او، اؤنجه «پان ايرانيست»لييه سئــچيليــب ، سونرا ايـــسه (نوبئـــل) وعده سينى آ لـيـبدير. دئمه ك حاكمييت دوشـــمانلاري ، هله ليك «پـان ايرانيست» ليك دئشيينى ، تپـيلمه يه گـؤره ان اويقون گؤرورلر!! بير ايرانلي آدلانان قادينين ، باش اؤرتوكسوز گؤرونمه يي ده، حاكمييته ضيدليك سانــيلاندا، ســـيز بو ناغــــيلين سونـونو اوخومالي سيز!(حال بو كي اصيل پان ايرانيست زرتشت اولسا دا بئله ، باش اؤرتوكلو اولماليدير .)


شـــوكورلر اولســــون اولو تانرىيا، شيرين عيبادي تــــــوركلويون بويون اولمادي ! يوخسا تورك خالقي بو « آنلاشماني» نه ساياق تاريخدن سيليب، آپارا بيليردي ؟ شيرين عيبادي باشقا ياوالار كيمىدير، او كيمسه لر كيمي كي ده يريني دولارلا ، يورويلا ، تومنله .....ائعلان ائدير ! بئــــله ده يرين اوستو آچيلاندان سونرا، هر آل – وئرچي مئيدانا گله بيلر آنجاق اصيل و دوغـرو موكافاتلاري تاريخ وئرير. كيم بيليردي 58 ايلدن سونرا ، فيريدون ايبراهــيمي مزاري چيچكله نه جكدير و اونا سايقيلار گؤرونه جك دير ؟ و كيم بيلــيردي ريضاخان مير پنجين مزاري 22 ايلدن سونرا (؟!!) مـاوالا چئوريــــله جكدير ؟ كيم بيليردي اولو بابكين گزدييى يئرلر 1200 ايلدن سونرا ميليونلار خالقا زييارتگاه كيمي اولاجاقدير ؟ و كيم بيليردي كوروشون قوردوغـو شاهليغين 2500 ايلدن سونرا جويوت كؤكلو اولماسي نهايت بيلينه جكدير ؟


تاريـــــخدن قورخماليييق ، بير ائــيله كي تانرينــين تانريليغـيندان چكينــيريك ! تورك خالقي و آذربايجانليلار شيرين عيبادىسيز ده ياشاياجاق ، بلكه ده داهي باشي اوجا و آنلي آچيـق ياشاياچاق . بيز، بير پاسلـي ميخ دئييليك ايكي يوموروقلا كؤهنه قاپي چرچيوه سينده باتيـب ايته ك . بيز بير درين كؤتوكلو٫ كوتان تنه لي٫ ساييسيز قول قاناتلي آغاجيق . بيزي محو ائتمه ك هئچ زامان مومكن گؤرونمه ييب و بـــيزي تحقير ائده ن بلكه تكجه بير آغاج قوردو اولا بيلير ، والسلام !


زهره وفايي -تبريز


posted by 6:58 PM

Sunday, December 14, 2003

بـسـمـه تـعالـي

سـانـتـرالـيـسـم ، حـتـي در احـزاب سـيـاسـي

زهـره وفـايي – تـبريـز


عليرغم اينكه در طول دو دهه گذ شته ، همگان نياز مبرم كشور را به احزاب سياسي و فعال ، معترف بودند، معهذا اين احزاب با چهارچوبهاي فعال و موثر در هر ميداني كه بايد باشند ، ديده نميشوند. اين كاستي را نه از سوي آحاد مردم كشور و از سوي قشر فعال و آگاه ، بلكه كاستي را از مجراي قانون مجري آن بايد ديد. چهارچوبها و قيد و بندهايي كه به نام اساسنامه و مرامنامه بصورت كليشه اي از سوي وزا رت مربوطه تصويب و جزء شرايط لاينفك تاسيس يك حزب به داوطلبان ارائه ميشود ، در واقع مانع اول كار شمرده ميشود. شايد تعريف حزب براي برخي پوشيده است كه انتظار احزاب يكدست و كليشه اي را از فعالان دارند.


(حـزب) مجموعهء افكار و افراد حامل آن افكار و ايده هاست كه تحت لواي نام يك حـزب و بـه مركزيت واحدي در راستاي اساسنامه و مرامنامه تصويبي خود فعاليت مينمايند.


بديهي است اين احزاب از سوي شهروندان و اتباع هر كشور راسا و مستقيما در جهت تامين نيازهاي سياسي – اقتصادي – اجتماعي – فرهنگي – بين المللي -......بوجود مي آيند و باز بديهـي است كه در غــير اينصورت ، يعني در ناتواني بر آوردن هر يك از نيازهاي جامعه و كشور ، از سوي مردمان همان كشور طرد و تعطيل ميگردد . بنابر اين احزاب بايد :


1 - در برگيرندهء منافع كشور و هر آنچه كه در حيطهء دارائي هاي يك كشور شمرده ميشود ، باشد.


2 - اساسنامه و مرامــنـامـه هاي روشن و شفاف ، كه قـابل فـهم براي آحاد مردم و قـابــل اجرا براي اعـضـا احزاب باشد ، دارا بوده و ضامن اجرايي اين اساسنامه و مرامنامه علاوه بر افراد حزب ، وزارتـخـانـه هـاي ذيربط نيز باشند.


3 - توان تطبيق خود را با شرايط جديد و غيرقابل پيش بيني داشته باشد.


4 - اهداف عمومي را بر اهداف فردي ترجيح داده و اولويت را به ارائه كار بدهد.


5 - قابل خريد از سوي هيچيك از مراكز قدرتي و لابي هاي پنهان و باندها و جناح هاي غير قانوني نباشد.


6 - و در نهايت با اعضاء خود صديق بوده و از بازي دادن آنها بپرهيزد.


با تعاريف مختصر فوق ، ميتوان حيطهء فعاليت هاي احزاب فعلي را به راحتي بر آورد نمود و با تاسف دريافت كه همانند اكثر جريانهاي كشوري ، احزاب نيز در مركز متمركز شده اند و اگر در شعارهاي دوره اي آنها (انتخابات مجلس و رياست جمهوري و شوراها و...) كلمات فريبنده و دهان پركني شنيده ميشود ، در عـمل به غير از صرف بودجه هايي كه جذب و هزينه مينمايند ، واقعيت ظاهري ندارند.


سانتراليسم و مركزگرايي احزاب نيز يكي از كاستي هاي واضح آنان است. در حاليكه 07% از مرد م كشور در خارج از مركز زندگي ميكنند پس چگونه احزاب در بر گيرنده 30% از مردم كشور ميتوانـنـد باشند؟ البته در اينكه از 100% افراد ساكن مركز چه درصدي از وجود اين احزاب آگاهي دارند ، خود مسئله اي است . چرا كه عملا سانتراليسم احزاب در خود مركز نيز به سانتراليسم مضاعـفي گرفتار است و تنها قشر بسيار محدودي از ميدان داران سياسي در قالب حزب و نمادهاي حزبي ، اظهار وجود مي نمايند !


با نزديك شدن انتخابات ، كمبود احزاب بيش از بيش خود را مي نماياند. آذربايجانيها ، كه بنا برآمار بيش از 50% از جميعت كشور را تشكيل ميدهند ،عليرغم اين نفوس ميليوني ، فاقد يك حزب رسمي هستند . و از اينروست كه در فصل انتخابات ، مركزنشينان فرصت طلب ، با استفاده از راههاي گريز قانوني ، خود را در قــــالب كانديداهاي شهرستانها جازده و يا با استفاده از ا فــراد قابل خريد و بي مسلك ، تعدادي را بعنوان نمايندكان حزب خود(؟!!) در اين شهرستان و آن شهرستان معرفي نموده و در واقع (جاي پايي براي خود در مجلس فراهم ميكنند).


ماداميكه نيت واقعي حزب گرايان فعلي ، تنها كسب قدرت و جناح اندوزي و باند افروزي است ، نميتوان از كاركرد مجلس بيش از اين توقع داشت كه چهار سال مداوم شاهد صندليهاي خالي ، آرائي بدون حد نصاب و حتي مواردي كه در شان يك نمايندهء مجلس در يك نظام اسلامي نيست ، باشيم.


و ماداميكه به شهرستانها و ساكــنان آ نها اجازهء تاسيس حزب رسـمي و فعال داده نـــشود ، نميتوان از صندوقهاي آراء مجلس بيش از اين توقع داشت كه با درصدهايي بسيار پايين (حتي پايين تر از حد استاندارد بين المللي) حضور خود را اعلام نمايند. شش دور از مجلس را بدون حزب و با هيبت كهن و اسلوب هاي غير استاندارد سركرديم و بديهي ترين بازدهي آن سلب اعتماد عظيمي است از سوي مردم نسبت به مجلس و وقتي ميبينيم فريبنده ترين شعارها هم نميتواند جلب آراء كند ، بايد كه بدنبال راه حل مقــبول تــري بـاشـيم


....همانند تاسيس احزاب آزاد در مراكز شهرستانهايي كه تواناييهاي خود را ظاهر ساخته اند .

زهـره وفـايي – تـبريـز


posted by 2:35 PM

Sunday, December 07, 2003


بســـــمه تعالي

(و لا تًَتبَعواالسُبل فَتفرّق بِكُم عَن سَبيلِه ذلِكُم وصّيكُم بِه لَعَلّكُم تَتَقُون)


آقايان! تهـران را بـراي آذربـايـجـانـيـهـا نـاامـن نـسازيـد!


نژادپرستان انحصارطلب زماني كه به تبعييت از پروسه يكسان سازي رضاخاني ، صنعت و كشاورزي و در راس همه اينها ، امنيت محلي را از مردم آذربايجان گرفتند تا بواسطه آن اكثريت ملت ايران را به خدمت خود در آورند ، شايد تصور اين روز را نمي كردند كه همين آذربـايـجـانـي با درايت ، سعي ، تلاش و با اميد لاينقطع به عدل الهي ، روزي يك سوم پايتخت را در اختيار خود داشته باشد . البته اين تسلط وسيع از آنجا براي نژاد پرستان خطرآفرين شمرده نميشود كه آذربـايـجـانـي هيچگاه دم از منيت ، انحصار و خودخواهي نميزند. سعه صدر و عزت نفسي كه هر آذربـايـجـانـي ذاتا حامل آن است ، هيچگاه اجاره نداده است كه با تنگ ــنظريها و كوته فكريها ،عرصه را بر ديگر ملل و اقوام تنگ نمايد و حتي بر عكس ، عرصه مختص خود را نيز به ديگران بخشيده است تا از صداقت ذاتي خويش عدولي نكرده باشد.


عليرغم تعاريف قبيحي كه از اين صداقت از سوي برخي به واسطه نا آشنايي و غريبي به اين واژه صد البته ، صورت مي گيرد ، باز ميتوانيم آذربـايـجـانـي را متواضع و با صلابت در راه پويايي و پيشرفت ببينيم و به يقين اين امري است كه به مذاق بازمانده هاي نژادپرستان آريايي – رضاخاني چندان خوش نمي آيد. و براي ممانعت از رشد اين آگاهي و بازگشت به هويت واقعي ، از هيچ ترفند مزورانه فروگذاري نمي كنند . عجيب است كه در كنار بنيادها و مراكز پرهياهو و جنجال آفرين اين بازمانده ها ، وزارت خانه ها و سازمانها و نهادهاي رسمي كشوري نيز گرقتار چنين ترفندهايي ميگردند !


عجيب است از وزارت خانه اي كه باني و باعث مجالسي شود كه عمدتا اهداف آن كوبيدن احكام اسلامي و الهي است ! و عجيب است كه در برابر اعتراض افرادي كه اين مجالس براي خوشايند آنها ترتيب داده شده است ، باز حق را به حقدار نداده و كماكان در سهو خود پافشاري نمايد ! عجيب است درست در زماني كه مسئولان و بزرگان كشوري تاكيد بر وفاق و رد هر تفرقه اي را دارند ، دستهايي ناپيدا بر خلاف اين تاكيدات ، درست در آستانه انتخابات مجلس هفتم و درست در زماني كه از هر سو در محاصره بدخواهان و مستبدين جهاني قرار داريم ، تلاشهاي منفي خود را چنين نمايان ميسازند !


بـاز داشـت جـوانـان دانـشجـويـي كة جرمشان تـكلـم بـه زبـان تــركــي است آنهم در شهري كه به همت بيش از شش ميليون آذربـايـجـانـي برپا شده است ، چه توجيه قضايي – اجتماعي – سياسي – اخلاقي – مالي و ........ ميتواند داشته باشد ؟ آيا اين است برنامه اساسي در راستاي جلوگيري از فرار مغز ها ؟ وقتي دانشجويان ، اين سرمايه هاي علمي و آتي كشور فداي خوشامد دلقكي مي شوند ، باز هم ميتوان جوانان را به ماندن و ساختن تشويق نمود ؟!


آقايان ! تهران را براي آذربـايـجـانـيـهـا نا امن نسازيد ! جنگ تحميلي را بخاطر بياوريد ! تعداد شهدا ، جانبازان ، مفقودان و آزادگان آذربـايـجـانـي را بخاطر بياوريد و فراموش نكنيد كه آنها براي حفظ خوزستان ، اصفهان ،فارس و ....نهايتا ايران يكپارچه جنگيدند ! دو دهه محاصره اقتصادي و در كنار آن تلاشهاي كشاورزان و دامداران و صنعت گران آذربـايـجـانـي را بخاطر بياوريد ! به خانه هاي كاه گلي و تير چوبي اين كشاورزان ، كه با يك زلزله 3 ريشتري از هم ميپاشد ، در روستاهاي آذربـايـجـان سربزنيذ تا اطمينان حاصل نماييد كه آنها چيزي را براي خود بيش از ديگر هموطنان نخواستند و نيانباشتند ! به بازار تهران ، به بيمارستانها ، به كارحانه ها و به كادرهاي تحصيلكرده شاغل در آنها سر بزنيد و از آذربـايـجانـيـهـاي فعال در آنها آمار بگيريد ! به جمع سپاهيان پاسدار ، نيروهاي انتظامي – نظامي – اطلاعاتي و بسيجي سري بزنيد و از نيروهاي صديق و خدمتگزار آذربـايـجـانـي در اين مراكز آمار بگيريد ! به يقين پس از دسترسي به اين آمار نه تنها اجازه نخواهيد داد تا دلقكي ، چنين طيف موثري را سوژه اطوارهاي خود قرار دهد بلكه به برادري و پشتيباني دائمي و صادق اين جمع ميليوني واقف تر خواهيد گشت .


قدر اين اتـفـاق را بدانيم و به عاملان تفرقه و نارضايتي ميدان عملي بيش از اين را ندهيم و ترفندهاي دشمنان قسم خورده را در راستاي اين تفرقه افكني ها فراموش نكنيم :(فرقي نميكند كشمكشهاي داخلي و يا جنگهاي خارجي دولت را از پاي در آورد و آن را بدست دشمن بسپارد ، درهر دو صورت افتخار ما اين است كه سقوط كشور بدست ما انجام گرفته است . / پروتكل شماره 1 – ماسونهاي يهود / ) .


زهره وفايي – تبريز- آذر 82


posted by 2:56 PM

Saturday, December 06, 2003

منظري از 21 آذر

زهره وفايي – تبريز آذرماه 82


آذربايجان، بعنوان بلاكشي دائمي، در منتطقه اي از آسياي ميانه قرار دارد كه محل تلاقي فرهنگها- تاريخها- قدرتهاي سياسي و نظامي – تجاري و اصولا هر جلوه اي از زندگي توام با دغدغه و هياهوست. تاريخ اين منطقه، عليرغم تحريف واضحي كه در خصوص آن ميرود چنان سرشار از وقايع و حوادث است كه رد پاي آن در هر گوشه از منطقه و حتي جهاني، مورد ملاحظه تاريخ نگاران است.
21 آذر يعنوان فرازي از تاريخ اين منطقه 58 سال را سپري نموده است بدون اينكه يادي از آن گردد و اگر بر حسب نياز ذكر آن لاجرم بوده است ، چنان معيوب و مفلوك نمايانده شده است كه صد رحمت به آن شير بي يال و دم !
معهذا براي ديدن منظر واقعي 21 آذر ، بايد كه حداقل به سالهاي 1093 ش . برگرديم و پايان حكومت صفويان را مد نظر داشته باشيم. چرا كه با پايان يافتن اين حكومت آرامش نسبي آذربايجان نيز با تهديدهاي امپراطوري روسيه در شمال و امپراطوري عثماني در غرب به پايان ميرسد. بديهي است عليرغم جنگ ميان ايران و روس و يا ايران و عثماني، منطقه آذربايجان و نهايتا خود آذربايجاني در تيررس توپ وتفنگ و در دسترس قواي مهاجم بود. از اين رو جنگ و نا امني ريشه در زندگي و حيات فرد فرد آذربايجانيان دوانده و احساس ناامني و ناپايداري را در آنها تقويت نموده است . .براي فرار از اين ناامني ، آذربايجاني هر راه چاره اي را آزمود. مزدي كه از اين وفاداري به شاهان و سلطانان وقت گرفت ، بخشيدن باكو – دربند – داغستان – شيروان در سال 1722 ميلادي به امپراطوري روسيه و سپس بخشيدن مغان – شكي – گنجه – ايروان – قاراباغ به همان امپراطوري در سال 1813 ميلادي و نيز قرباني دادن هزاران هزار از اهالي در اين كشمكشها و جنگهاي امپراطورانه و شاهانه بود ! اگر فقر و فلاكت زاده از اين نبردهاي طولاني را نيز افزون بر اين پاداشها نماييم، مي توانيم شرايط سالهاي 1245ـ 85 ش. را براي بپا داشتن جنبش مشروطه خواهي در آذربايجان كاملاً درك نماييم.
چنانكه مي دانيم در اين سالها مردم، بر عليه استبداد سلطنتي قاجار قيام نمودند و براي كسب آزادي ، طلب حكومت مشروطه نمودند. فعالان و روشنفكران آذربايجاني بعنوان سردمدار اين حركت، آزادي را براي تمام كشور مي خواستند و هيچگاه سخن از تفرقه و نفاق به ميان نياوردند و ديديم كه در نهايت توانستند مشروطه را بعنوان ره آورد نهايي، هديه به ملت ايران نمايند. اما پايان كار همين فعالان و روشنفكران چنان اندوهبار و پندآموز بود كه براي اولين بار آذربايجاني به تفاوت خود و انديشه و كردار خود با ديگران پي برد و در نتيجة چنين آزمون سخت و هلاكت باري كه موجب ضرر و زيانهاي مادي ـ جاني ـ روحي و ارزشي بسياري براي آذربايجاني ها بود، اين بار شيخ محمد خياباني با ايده هاي قوي تر و محتاط تر، وارد ميدان عمل مي شود. روشهاي وي نيز با الهام از تجربة گذشته متفاوت است.
شيخ محمد خياباني با كمك ديگر فعالان آذربايجاني، نخستين انجمن ايالتي را تاسيس مي نمايد و روزنامة رسمي و ارگان سخنگوي اين انجمن را به نام روزنامه انجمن منتشر مي نمايد. تاسيس انجمن هاي محلي و آگاه نمودن فرد فرد آذربايجانيان، تاسيس نظامية رسمي به جهت اعادة نظم و نيز جلوگيري از تخريبات عوام فريبانة دشمن نيز شيوة وي بود. قابل توجه ترين اقدام انجمن ايالتي تبريز، در آن عهد، خلع محمد عليشاه از سلطنت مي باشد كه بدين طريق مركز حكومتي را كه با ناتواني مطلق، آتش در خانمان كشور انداخته بود، بعنوان باني و منشأ تمام فلاكت ها مورد خطاب قرار دهد و ابهت كاذب و پوشالي آن را برهمگان آشكار ميسازد. خياباني با حضور خود در مجلس دوم مشروطه نيت وافعي خويش را در برپا ساختن كشوري واحد ـ آزاد و آباد ابراز مي دارد. اما با انفصال اين مجلس، خياباني مجبور به انتخاب راهي ديگر مي گردد. همزمان با شروع جنگ جهاني اول، حزب دمكرات آذربايجان نيز رسماَ شروع به فعاليت مي نمايد. اهداف اصلي اين حزب، حفظ امنيت ـ جان و مال و مرزهاي آذربايجان از هجوم قواي در حال جنگ جهاني اول بود. معهذا در خط و مشي فرقه دمكرات آنچه كه ابتدااَ ذكر مي شود اين نكته است كه « ايالت آذربايجان يك قطعة لاينفك از مملكت ايران است و از آنجائيكه تغيير نظام روسيه در اين خطه ي سرحدي حسن تاثير را بخشيده است. از كميته ي ايالتي حزب مي خواهد كه تشكيلات فرقه را مستحكم سازد. فرقه دمكرات اختلال و آشوب را مغاير مصلحت مملكت مي داند...». اما دولت مركزي بدون توجه به خواسته هاي مدني و قانوني انجمن هاي ايالتي و فرقة دمكرات آذربايجان، همچنان راه زورگويي و چپاول را ادامه مي دهد. با امضاي قرارداد 1919 ميلادي. دولت و حكومت وقت، نيات واقعي خويش را بروز مي دهد و براي فعلان سياسي آذربايجان چاره اي نمي ماند الا اينكه « بنا به مقتضيات عصر حاضر، براي خوشبختي مردم ايران اصول پارلمانتاريزم را كنار گذاشته و راه مبارزة مسلحانه را در پيش مي گيريم»
مسلك تجدد و يا خط مياني ، بعنوان يك عقيدة جديد سياسي در برابر سلطة امپرياليزم و نظام استبداد پاي مي گيرد و خياباني بعنوان باني اين مسلك، پرچمدار آن نيز هست. حكومت مسلك تجدد بر آذربايجان تنها شش ماه دوام مي آورد و نهايتاً با فتنه انگيزي هاي امپرياليزم جهاني و ارتجاع داخلي و ليبرال هايي چون مشير الدوله ـ وثوق الدوله و مخبر السلطنه از هم مي پاشد.
طعم شيرين قانونمندي و اقدامات مفيد خياباني و نهضت تجدد چنان مردم آذربايجان را جذب خود نموده بود كه نمي توانستند پايان آن دوران خوش آزادي را فراموش كنند. اما همانگونه كه خياباني پيشگويي كرده بود (آزاديخواهان از استبداديان زماني شكست مي خورند كه مستبدين متوسل به قواي خارجي گردند و قشون بيگانه را دعوت به مداخله در امور مملكتي بنمايند)، دولت ايران نيز با استمداد از قواي قزاق منطقه را چنان ناامن مي نمايد كه نهضت نو پاي آزاديستان نمي تواند در برابر آن مقاومت كند و سرانجام خياباني بدون اينكه پناهندگي به سفارتي را فبول نمايد در خانه خود مورد هجوم دژخيمان مشيرالدوله قرار گرفته و كشته مي شود و مشيرالدوله به افتخار اين خدمت از طرف پادشاه ايران نشان تاج كيان را دريافت مي كند!
به هر حال دوران فترتي طولاني از اين تاريخ تا شهريور 1320 ش. در كشور حاكم مي شود. سردمداران وقت مشغول اجراي فرامين ديكته شده از سوي آمريكا و انگليس و مردمان عادي خسته از كشمكش هاي بي ثمر سياسي و نظامي مشغول گذران زندگي عادي خود بودند. با آغاز جنگ جهاني دوم و اشغال كشور ايران مجدداً افراد عادي به واسطة حسن وطن پرستي و حفظ وطن پاي به ميدان نهادند. كماكان آذربايجان مركز چنين افرادي بود. حزبها و انجمن ها و جمعيت هاي سياسي و اجتماعي مجدداً شروع به فعاليت نمودند. از سال 1323 ش. تا 1333ش. دهها حزب و گروه سياسي اعلام موجوديت نمودند. گرايشات مردم به اين گروهها صرفاً احساسي و تبليغاتي نبود بلكه، مردم آذربايجان با كوله باري از تجربه هاي يك قرن اخير، مترصد انتخاب بهترين بودند. جمعيت آذربايجان (ميرزا علي شبستري ـ هلال ناصري...)٫ جمعيت وطن (زنده دل ـ مجتهدي ـ مرآتي ...)٫ جمعيت وطن پرستان (ناطق ـ كاتبي ..)٫ اتحاديه كارگران آذربايجان (خليل انقلاب آذر ـ برازنده ...)٫ حزب ارادة ملي (فقهي ـ عرب ـ تقويمي ..)٫ حزب توده (اسماعيل واعظ پور ـ كسروي ...)٫ جمعيت فداكاران آذربايجان (محمد ديهيم ...)٫ جبهة ملي تبريز (ويا مصدق چي ها.. ميلاني ـ انگجي ـ مدرس ـ خلخال ـ كمپاني ـ كروبي ...)٫ جمعيت هواداران صلح (كاتبي ...)٫ سازمان آزادي ايران (حاج ابوالقاسم جوان ..)٫ سومكا (پان ايرانيست ها ـ همايون مير احمدي ..)٫ جامعة فرهنگيان تبريز (جمالي ـ دولتشايي ـ شايا..)٫ پان ايرانيست ها (تنها حزبي كه از رژيم پهلوي اجازة فعاليت رسمي دريافت نمودند ـ به رهبري محسن پزشكپور ـ علي زرينه باف ..)٫ جامعة ضد بهايي (فاكر ـ رهنما ـ برق لامع ..) و فرقه دمكرات آذربايجان از جمله احزاب و جمعيت هاي فعال اين دوره بودند. هر يك از احزاب فوق داراي افرادي در صدر و افرادي چند هوادار بود كه گاه تعداد همگي به 10 نفر مي رسيد و برخي از احزاب تنها با موسسين آن شناخته مي شد. فرقة دمكرات آذربايجان در روز دوازدهم شهريور 1324 اساسنامه فرقه را منتشر نمود. تقريباً همگي بزرگان تبريز زير اين اساسنامه را امضاء نموده بودند. سيد جعفر پيشه وري صدر فرقه، شخصيت سياسي عصر خود به شمار مي آمد. پس از آزادي از زندان رضاخان ميرپنج مدتي در تهران به نشر روزنامة آژير همت گماشت. در دورة چهاردهم از تبريز به نمايندگي مجلس انتخاب شد اما وقتي اعتبار نامه اش از مجلس رد شد به تبريز آمد و فعاليتهاي خود را در چهار چوب فرقة دمكرات ادامه داد. اولين كنگرة فرقة دمكرات در روز سه شنبه دهم مهر ماه 1324 در تبريز تشكيل شد و نظامنامه هاي فرقه مورد تصويب قرار گرفت. پيشه وري در شمارة 9ـ مهرماه روزنامه آذربايجان ارگان رسمي حزب، مي نويسد: شعارهاي ما محرمانه و مرموز نيست و ما با افكار و انديشه هاي مخالف استقلال و تماميت ايران مبارزه مي كنيم ... تشكيل انجمن هاي ايالتي و ولايتي حق مشروع و قانوني ماست٫ آنرا ما از كس ديگري نمي خواهيم بگيريم. پدران ما اين حق را با زور و غلبه گرفته اند ما مي خواهيم آنرا از چنگال غاصبين بيرون بياوريم.
احمد بيات استاندار وقت آذربايجان تقاضاي ديدار و ملاقات با پيشه وري را مي نمايد. اين ملاقات در 16 آذر 1324 صورت مي پذيرد. خواسته بيات حضور فعالانه مامورين نظامي و شهرباني براي برقراري امنيت و حذف كلمه خودمختاري از اساسنامه حزب بود. پيشه وري در جواب بيات مي گويد: ما به هيچ وجه در صدد تجزيه كشور نيستيم بلكه مي خواهيم در حدود و سرحدات ايران و زير پرچم ايران و رعايت قوانين عمومي عادلانه در كارهاي داخلي خود مختار باشيم، پول ما همان پول رايج ايران است به مجلس شوراي ملي نماينده خواهيم فرستاد و قسمتي از ماليات براي مخارج عمومي مانند نگهداري قشون يا نمايندگان سياسي در خارج و غيره به دولت مركزي پرداخت خواهيم كرد. با اين وصف ما مي خواهيم حق داشته باشيم كه از طريق حكومت داخلي كه در برابر مجلس ملي خودمان مسئول خواهد بود بقيه ماليات را براي پيشرفت امور فرهنگي – بهداشتي – اجتماعي و اقتصادي مصرف نماييم . اما بيات به اين دليل كه رد يا قبول اين خواسته ها در حوزه وظايف مجلس است ، جوابي مساعد به وي نميدهد. البته عليرغم اين ادعا وي بيكار نمي نشيند و با توطئه ترور دو تن از ماموران عالي رتبه شهرباني ، ظاهر ناامن و تروري به شهر ميدهد. لشگر 3 آذربايجان ، عملا دست از هر گونه فعاليت مي كشد و تهران مستقيما به ستاد دستور ميدهد كه از دستورات بيات بي چون و چرا تابعيت نمايد. اما سرتيپ درخشاني فرمانده لشگر 3 آذربايجان راسا با فرقه وارد صحبت ميشود و چنين به تهران گزارش ميدهد : با مذاكراتيكه شحصا با پيشه وري نمودم دو پيشنهاد نمودند ، همكاري يا نزاع. همكاري به اين طريق خواهد بود كه افسران ارتش به استقلال ايران و خودمختاري آذربايجان خيانت نكنند و تمامي اسلحه و سازمان لشگر به اين طريق پا برجا خواهد بود و فدائيان مسلح مرخص خواهند شد و تا زماني كه حكومت مركزي خودمختاري آذربايجان را به رسميت نشناسند، ارتباط لشگر با مركز قطع بوده و به محض شناسايي حكومت آذربايجان ، لشگر تحت امر مركز خواهد بود . براي رد يا قبول اين پيشنهاد 24 ساعت ضرب الاجل تعيين شده است.
اما دستور تهران به اين پيام : البته شرافت نظامي و استقلال كشور به هيچ وجه اجازه چنين تسليمي را نميدهد . خود شما با كليه افسران لشگر به مركز حركت نمايند . افراد و گروهبانان نيز مرخص و اسلحه آنها معدوم شود. تيپ هاي اردبيل و رضائيه طبق دستورات قبلي در مقابل ماجراجويان (!!) ايستادگي نمايند و اين دو تيپ هم از اين به بعد مستقيما به مركز مراجغه كنند.
اما سرتيپ درخشاني با حضور در منطقه نسبت به فرقه دموكرات و سردمداران آن شناخت كامل داشت و بي هيچ واهمه نسبت به تنظيم قراردادي با فرقه اقدام مي نمايد . اين قرارداد در كاخ استانداري تبريز منعقد و به شرح ذيل مورد امضاي طرفين قرار مي گيرد :
1 – از طرف پادگان مقيم تبريز آقاي سرتيپ درخشاني و از جانب هيئت دولت داخلي آقاي سيدجعفر پيشه وري تعيين ومشروط مشروحه را امضاء نمودند.
2ـ هريك از افراد پادگان تبريز نبايد تا دستور ثانوي از محوطه سربازخانه خارج شوند و دولت داخلي وسائل زندگاني و معاش آنها را فراهم خواهد آورد.
3ـ كليه تسحيلات بايد در انبار جمع آوري شده و بوسيلة اشخاصي كه از طرف دولت داخلي آذربايجان تعيين مي شود محافظت خواهد گرديد.
4ـ هريك از آقايان افسراني كه مايل باشند مي توانند به مسقاط الراس يا نقاط ديگري كه در نظر دارند مسافرت نمايند و دولت ملي حاضر است در حدود امكان وسائل مسافرت آنان را فراهم نمايد.
5ـ افسرانيكه مايل به همكاري شده و بخواهند در ارتش آذربايجان خدمت نمايند پس از انجام تحليف و مراسم سوگند، هيئت دولت آنها را به خدمت پذيرفته و وسائل زندگاني آنان تامين خواهد نمود.
6ـ استواران و گروهبانان و ساير افراد پادگان پس از انجام مراسم تحليف و سوگند وفاداري، اسلحه آنها مسترد و مشغول ادامه خدمت سربازي خود خواهند شد.
7ـ اين قرارداد در دو نسخه تنظيم و پس از امضاء بين آقايان سرتيب درخشاني و فرمانده لشكر سه آذربايجان از يك طرف و آقاي سيد جعفر پيشه وري رئيس هيئت دولت آذربايجان از طرف ديگر مبادله گرديد.
بدين ترتيب بدون هيچگونه جنگ و خونريزي و با دموكراسي مطلق روز چهارشنبه 21 آذر 1326 مجلس ملي آذربايجان به رياست رفيعي افتتاح و ضمن راي مجلس سيد جعفر پيشه وري به رياست دولت خودمختار آذربايجان معرفي مي شود٫ بعد از ظهر همان روز نيز اعضاء كابينه معرفي مي شوند:
1ـ سيدجعفر پيشه وري نخست وزير 2ـ دكتر سلام اله جاويد وزير داخله 3ـ جعفر كاويان وزير جنگ 4ـ دكتر مهتاش وزير كشاورزي 5ـ محمد بي ريا وزير فرهنگ 6ـ دكتر اورنگي وزير بهداري 7ـ غلامرضا الهامي وزير دارائي 8ـ يوسف عظيما وزير دادگستري 9ـ كبيري وزير پست تلگراف و تلفن 10ـ رضا رسولي وزير تجارت و اقتصاد، امور وزارت كار تا تعيين وزير مربوطه به عهدة خود پيشه وري محول گرديد، پس از معرفي كابينه بنابر پيشنهاد مجلس و تصويب وكلاء زين العابدين قيامي به رياست ديوان تميز و فريدون ابراهيمي بسمت دادستان آذربايجان منصوب گرديد.
كميته مركزي واحد ناظر بر كميته هاي محل بود و كميته هاي محلي ناظر بر حومه بودند. حومه كوچكترين سازمان حزب بود. سازمان نظامي حزب نيز با مسئوليت غلام يحيى دانشيان شروع به كار نمود و مكاتب افسري وشهرباني با درجات متفاوت بوجود آوردند. در دور اول 228 نفر با درجه ستوان دومي و سومي فارغ التحصيل شدند.
دكتر مصدق با قرائت شكايت فرقة دمكرات در مجلس يادآوري مي نمايد كه ارسال شكايت به مجلس يعني تأييد مجلس ونظر اطاعت از آن. اما برخلاف نظر مصدق حكومت مركزي هنوز هم روشهاي سركوبگرانه را مي آزمايد. فرقة دمكرات علي رغم فشارهاي نظامي قواي روس و تهران كماكان به آبادي منطقه مي پردازد. ايجاد راديو كارخانجات نساجي و غيره ـ واگذازي زمين به كشاورزان ـ رسميت دادن به كارگران ـ اجباري و مجاني نمودن آموزش و پرورش ـ آزادي دادن به زنان براي تحصيل و كار و فعاليتهاي اجتماعي ـ قانونمند كردن تمام امورات ملكي ـ اداري ـ تجاري و سياسي .... و صدها مورد ديگر از افتخارات اين دوره از تسلط فرقة دمكرات بر آذربايجان است و هنوز هم اثرات نيكوي آنرا مي توان دريافت.
در ارديبهشت ماه 1325 قواي روسي بر اساس توافق با دول آمريكا و انگليس و قواي متفقين ، خاك آذربايجان را تخليه مي نمايد. ـ در همين روزها نمايندگاني از سوي فرقه به جهت مذاكره با مقامات مركز عازم تهران مي شوند. دولت قوام السلطنه با مخالفت با برخي از بندهاي مورد مذاكره برمي خيزد. از جملة آنها تقسيم اراضي بين زارعين بود و نيز وضعيت افسران و نظامياني بود كه يا از قشون دولتي ايران به فرقه پيوسته بودند و يا از دانشكده هاي نظام فرقه فارغ اتحصيل شده بودند. البته در 21 خرداد 1325 نيز هيئتي از تهران به جهت مذاكره در خصوص نظاميان اخراج شده ومتهم به همكاري به فرقه به تبريز آمده بودند كه بدون حصول به نتيجة نهايي مراجعت نموده بودند. ادعاي تهران در اين خصوص اين بود كه ارتش و دستگاههاي نظامي بايد مطلقاً مطيع دولت بوده و تنها از مرجع شاهنشاهي دستورات لازم را دريافت نمايند و هر ارتشي و نظامي بنا به هر دليلي از اين دستورات سرپيچي نمايد احكام شديد نظامي در حق وي جاري خواهد شد. اما فرقه دمكرات با توجه به صداقت و صلابتي كه در ميان نظاميان مستقر در آذربايجان مي ديد راضي به عودت آنها به مركز جهت دادگاهي شدن آنها نمي داد. و اين مسئله عملاً مذاكرات بين تهران وسران فرقه را به بن بست سياسي كشاند.
نهايتاً شاه ايران به صلاحديد پان ايرانيستهايي كه تحمل حتي يك نغمة مخالف را نداشتند دستور ذيل را صادر نمود:
بنا بر آنچه برمن مسلم است دسته اي از ماجراجويان با ايجاد وحشت و اضطراب مي خواهند يكي از نواحي حاصلخيز و ثروتمند ايران را تصاحب كنند و با تهديد و فشار بر حكومت مركزي تمام متصديان امور را به قبول درخواستهاي خود وادارنمايند و اگر اين روش ادامه يابد و از آن جلوگيري نشود قطعاً مسبب آثار سوئي در سراسر كشور خواهد گشت و رشتة نظم را از هم خواهد گسيخت و استقلال كشور را متزلزل خواهد ساخت، لذا بنابر وظفة مهمي كه بر عهدة منست با تصديق و تصويب گزارش ستاد، دستور مي دهم كه بلافاصله اقدامات اساسي و فوري براي نجات آذربايجان و سراسر مناطق شمال شروع و ريشه فساد بركنده شود.
ارتش شاهنشاهي در سه ستون رزمي كامل در اول آذرماه از تهران به پادگان قزوين و از قزوين به طرف زنجان به حركت درآمدند. در زنجان قواي ارتش به سه ستون در سه محور تبريز ـ مراغه ـ تكاب و شاهيندژ ـ رشت و آستارا تقسيم شدند. اولين درگيري مسلحانه در قافلانكوه در 16 آذر 1325 صورت گرفت. قواي شاهنشاهي با استفاده از هواپيماهاي بمب افكن ـ تانكهاي توپ دار و سلاح هاي سنگين پيشرفت مي كردند.
فدائيان فرقه با تنها سلاح خود يعني تفنگهاي عادي سرگرم مدافعه بودند. سه روز نبرد قافلانكوه طول كشيد در روز 20 آذر فدائيان پل قيزيل اوزه ن را منفجر كرده و خود عقب نشيني نمودند.
راديو تبريز و ارگانهاي خبري فرقه، مردم را از آمدن ارتش شاهي مطلع نمودند و به آنان اطمينان دادند كه ارتش تنها براي نظارت در انتخابات دور پانزدهم مجلس به تبريز مي آيد و هيچ خطري آنها را تهديد نمي كند. اما قبل از حضور ارتش، خود فروخته هايي كه قبلا با قوام السلطنه بده ـ بستانهايي داشتند، بويژه مالكان زمين ـ فئودالهاي بزرگ و صاحبان كارخانجات آذربايجان كه از طرف فرقه مورد صدمه هاي مالي قرار گرفته بودند با استفاده از چماقدارها و لمپن هاي خود چنان رعب و وحشتي در دل مردم ايجاد نمودند كه آنها توان تشخيص موقعيت را ازدست داده و هريك بسويي پناهنده شدند. مرزهاي گيلان ـ كردستان و مركز بطور كلي مسدود گرديده بود و تنها راه فرار براي كسانيكه درصدد فرار بودند پل چوبي ارس و آنسوي مرز بود. تعداد پناهندگان به آذربايجان شمالي را تا 20 هزار نفر قيد ميكنند كه خود پيشه وري هم يكي از آنان بود. پيشنهاد پناهندگي را حاج ميرزا علي شبستري و سلام اله جاويد به وي كردند و اين دو از اعضاي حزب توده بودند كه بنا به موقعيت عصر به عضويت فرقه درآمده بودند.
در طول شش ماه اوليه استيلاي ارتش شاهنشاهي در آذربايجان، فجايع و حوادث وحشتناكي را عامل گرديدند كه ذكر هريك از آنها قابل تأمل و تفكر است. نفرت نظاميان شاهي از مردم آذربايجان بقدري بود كه درمقاله اي به سرلشگر ضرابي فرماندار نظامي تبريز چنين مي نويسند: آيا قالي هاي گران بهاي تبريز هم متجاسر و دست نشاندة غلام يحيي و پيشه وري هستند كه به آنها هم رحم نمي كنيد؟!
آذربايجان عملاً به منطقه اي نظامي درآمده بود كه تنها يك خيال واهي از فرقه چي بودن كسي كافي بود تا او را به پاي دار بفرستد. تعداد كشته شدگان اين شش ماه را تا 26 هزار نفر مي نويسند كه تقريباً قريب به واقعيت است. در بهار سال 1326 شاه عزم آذربايجان مي كند و در آستانة سفر فرمان عفو عمومي را صادر مي نمايد!! در روزهاي ورود شاه به تبريز نزديك به سه هزار نفر ديگر تيرباران و اعدام مي شوند. استانداران و فرمانداران تا سالها از افراد نظامي انتخاب مي شوند، امنيت جاني و مالي از افراد چنان گرفته مي شود كه تجار و سرمايه داران و حتي صاحبان حرف و پيشه نيز راه تهران پيش مي گيرند. مهاجرت دسته جمعي ايلي و خانوادگي به امري عادي تبديل مي شود. هرگونه سرمايه گذاري صنعتي و تجاري در منطقه به دليل موهوم ناامن بودن مسكوت مي ماند. وضع روزنامه ها و نشريات نيز دست كمي از امر صنعت و تجارت ندارد. آذربايجان در واقع مخوف ترين روزهاي عمر خود را از سالهاي 1326 ش. الي 1356 يعني 30 سال تمام تجربه مي نمايد.
حوداث و وقايع 21 آذر دوم نشان مي دهد كه فرقة دمكرات آذربايجان و شخص پيشه وري وابسته به هيچ دولت خارجي نبود و اگر بود به يقين در زمان رويارويي با ارتش شاهي، حمايت نظامي ـ مالي و يا حتي لفظي آنها مي گرديد. اما مي بينيم كه هيچ دولت خارجي مانعي براي قتل و كشتار آذربايجانيها به علت فرقه چي بودن نمي شوند و برعكس دول مخاصمي چون آمريكا ـ انگليس و روسيه، با حمايت از اقدامات شاهي در پاكسازي كشور از ماجراجويان و آشوب طلبان صحنة جنايت را وجهه جهاني مي بخشد. چنانكه مي بينيم پيشه وري بعد از دو سال در يك صحنة ساختگي تصادف رانندگي كشته مي شود و اين اعدام سياسي بعد از مناقشات وي با مير جعفر باقراف، دست نشاندة استالين در جمهوري متحد روسيه، آذربايجان، صورت مي گيرد. باقراف در اين مناقشه حزب دمكرات را محكوم نموده و علت شكست اين حزب را عدم الحاق آذربايجان ايران به آذربايجان شوروي، پس از به قدرت رسيد ن فرقه عنوان مي كند. پيشه وري در اعتراض به سخن وي بيان داشت: بر عكس تصور شما علت شكست ما اين بود كه ما را دست نشاندة شوروي تصور مي كردند!
جا دارد پس از گذشت نيم قرن از واقعة آذربايجان به محققان و تاريخ نگاران اين امكان داده شود كه واقعيت هاي تلخ و شيرين آن روزها را از پس پرده هاي انحصارطلبي و شوونيزمي در آورده و آنان را چنانكه هستند، بي هيچ كم و كاستي در اختيار نسل جديد قرار دهند. ضديت حكومت دست نشاندة پهلوي با مذهب اسلام بويژه و كليه مذاهب الهي و نيز با اقوام و ملل برتر بر همگان آشكار است . اگر تنها حزب پان ايرنيست مي تواند مجوز رسمي براي فعاليت از دربار پهلوي دريافت كند به دليل اصول سه گانه آن است كه سخت به مذاق پهاوي ها خوش آمده است.:
1ـ نژاد آريايي، برتر از همه
2ـ ايران سرزمين اقوام آريايي (كردها نژاد آريايي اصيل ـ ايرانيان عرب تبار پاسداران ايران زمين ـ آذري ها نگهبانان راستين استقلال كشور)
3ـ اقليت هاي مذهبي، وارثان تمدن ايران كهن!
و چنانكه مي بينيم تا سالها، حزب پان ايرانيست عهده دار اجراي مراسم 21 آذر ـ روز نجات آذربايجان از دست دشمنان بود(؟!) ـ مي گردند و علي زرينه باف رئيس شعبه پان ايرانيست هاي تبريز در تجليل از اين روز همه ساله سخنرانيهاي آتشين ارائه مي دهد!
زهره وفايي – تبريز آذرماه 82


posted by 12:19 PM

Monday, December 01, 2003


اوچونجو مين ايلليک و آذربايجان ادبيياتی

باشلانيش مراسيمی

آذر آيينين ۱۲ سينده خانيم زهره وفايی نين

حوضورو و دانيشيقىيلا باشلاناجاق.

سايين ديلداشلارين بو مجليسه قاتيلمالارينى خاهيش ائديريک.


يئر : تهران - سرو مدنيت اوجاغی


چاغ : چهارشنبه ۱۲/۹/۱۳۸۲ ساعات ۱۸-۲۰


سايغيلارلا

آذربايجانلی گنجلر ائوی



اوچونجو مين ايليک و آذربايجان ادبياتی
بيرينجی مجليس


آذربايجان گنجلر ائوی طرفيندن 10 هفته ليک قورولان " اوچونجو مين ايلليک و آذربايجان ادبيياتی" آدلی سئمينارين بيرينجی توپلانتی سی آذر آيينين 12 ـ سينده سرو فرهنگسراسيندا قورولدو. بو مجليسده جناب "سعيد نجاری"؛ ده يرلی شاعيريميز "نوصرت کسمنلی"حاققيندا دانيشيق آپاردی. نجاری اؤز دانيشيقلاريندا نوصرت کسمنلىدن آذربايجان سئوگی شئعرينين تانريسی آدىيله قئيد ائده رکن: او سئوگی نی مودئرن فورمادا دئمک ايسته ييردی. بو نووع شئعرلر ايندی گونئي آذربايجانين شاعيرلرينده خوصوصيله خيياو شاعيرلرينده گؤزه چارپير. و اوتای شاعيرلرينده ايسه راميز رؤوشن و نوصرت کسمنلی بو فورمادا شئعر دئييرلر. نوصرت ين شئعرلرينده سئوگی عومومی اولاراق قئيده آلينير. او شئعرلرينده؛ عاييله، وطن، عئشق و . . . سئوگي لريندن ياد ائدير." دئدی.
همين مراسيمده خانيم زؤهره وفائی دانيشاجاق ايدی کی گله بيلمه دييي اوچون اؤز مکتوبويلا سؤزلرينی آذربايجان گنجلرينه چاتديردی.


آذربايجان ائولادلارينا اوره کدن سالام!


گلره م دئديم، گؤره رم دئديم، من سايديغيمی سايديم، آمما فلک ده اؤز ايشينده دير . . . سانکی قيسمتيميز هئله ده آيريليقدير! بئله اوزاقدان دانيشاندا، گؤزلريميزی گؤرمه يه ـ گؤرمه يه، يئنه دوز دانيشمالىييق! يالان سؤز قوخوسوندان بللی اولور! دوغروسو ائولادلاريم، کئچميش سهولريمه گؤره، بير داها گؤروشونوزه اوتانديم! نه تک بو توپلانتىدا، هئچ زامان ائولادلاريميزا ياخشی آنا اولا بيلمه ميشيک! ان آزی، ائولادلاريميزين بو ساياق ديار به ديار، قاپی ـ قاپی گزمکلری من آنانين سوچودور! هاردان بير داها ييغا بيلره م اون دوققوز ميليون ديدرگين ائولاديمی آنا قوجاغينا، آتا اوجاغينا؟ اوچوتمايايديم گره ک قوشو . . . گره ک کی شنگيل ـ منگيل يئرينه پينوکيو ناغيلی، فاطما خانيم يئرينه سيندرئللا ناغيلی ديله گلنده ديرناقلاريملا اويايديم بئله اويدورانلارين گؤزلرينی! آمما باخ کی بير ده سنی فارسجا دانيشديرديم تا مکتبده چتينليک چکمه يه سن! آنا اوره يي ! بير ده آغلامالی احواللارا گولدوم تا کدرلنمه يه سن، بير ده سنه باش ايمه ک اؤيرتديم تا سلامت قالاسان! سهوه باخ! سلامت قالاسان تا باشقاسينا چؤره ک ياپاسان، قويون اوتاراسان، داش داشيياسان، يئر اکيب حاصيل يئتيريب و نهايت بيزدن يئىلری بئجرديب، بويونلارينى يوغونلاداسان! سهوه باخ! آغزيمدا ياشماق، اوزومده روبند، مندن بوندان آرتيق توقعى ائتمه ائولاديم! يئنی عصير يئنی نسيل اوچوندور. گؤیلره الين چاتيرسا بولودلاری داغيت، يئرلره الين چاتيرسا، قاچاق کوهول لر يار، يوموروقلا حيصارلاردان بير يول آچ، اينسان کيمی ياشاماغا دوغرو اينسانلاردان اؤيوت آل، مقصد بير اولسا دا، يوللار يوزدور! بيرينی سينا، اولمادی باشقاسی . . . يورولمادان يول آل! حيات سورمک تک اؤزوموزون بورجوموز يوخ، کئچميشلرين امانتی، گله جه يين تاريخیدير! ايه ر آتا ـ آناوی و اونلارين سهولرينى باغيشلاييرسان و ايه ر اؤزونه لاييقجه آذربايجان ائولادی آدينى آليرسان، آتا چؤره يی، آنا امه يی حلالين اولسون ائولاد!


ائل سنه باخير، سن ده ائله باخ! فخرىيله، ايراده يله و اولو تانرىدان بيزده پای اولان درين باشارىيلا.


زهره وفائی


قئيد ائتمه لی ييک کی گلن هفته نين ايشتيراکچی سی جناب توکل غنىلو فيلولوق و زنجان بيليم يوردونون اوستادی اولاجاق. چهارشنبه (19/9/1382)، ساعات 20 _ 18، فرهنگسرای سرو(بانو)



posted by 10:42 AM

Powered by Blogger

 

Zohre Vefayi

ZOHRE-AZ VEBLAQI

zohre-vefayi

Zohre Vefayi


ARCHIVES
EMAIL

مقاله-يازى



محرم و نامحرم
چؤره كچى مش ايسماعيل عمي
قادين و پوليتيك چاليشمالاري
كم سالترين بازداشتي سياسي تاريخ
تـــاريخ خــاطيره لـــردن يـــارانــيـــر
سـانـتـرالـيـسـم ، حـتـي در احـزاب سـيـاسـي
آقايان! تهـران را بـراي آذربـايـجـانـيـهـا نـاامـن نـسازيـد!
آذربايجان ائولادلارينا اوره کدن سالام!
منظري از ۲۱ آذر - زهره وفايي
ايـام آزادي پــان تــوركيســـــــم!
سواد آموزي، الزاماً فارسي آموزي نيست!
مردم، مجلس و مسئولان
فرزندان نامشروع استعمار
نامه هاي سرگشاده به مجلس هفتم
مهاجرت‌، خدمت‌ يا خيانت‌؟
آذربايجانين ميللي حركتي و آمريكا تاريخ بيزي گؤزله مه يه جك!
آفت هاى حركت ملى
عصرين هانسى بؤلومونده دايانميشيق؟
نارضايتي ها را جدي بگيريم!

شخصيتها-آدليملار


اشتباه بزرگ خليفه معتصم
پـروفـسـور مـحـمد تـقـي زهـتـابـي
حيدر عم‌اوغلو
مزدك
چرا آذربايجان قهرمانان خود را از ياد نمي برد؟!

ناغيل-سؤلجك


ELNÜR
بئشيك

شعر-قوشوق


ne yazım?
ياساق سئوگى
قاراداغ عاشيقي، عاشيق غافار ابراهيمىدن بير نئچه سؤز

شكيل-گؤرونتو


آثار باستاني آذربايجان به روايت تصوير -۱
آثار باستاني آذربايجان به روايت تصوير -۲
آثار باستاني آذربايجان به روايت تصوير -۳

معروضه-چيخيش


نمايشنامه-تئاتر اويونو


اوشاق نمايشي: يارديم چيل دوستلار

متفرقه-باشقا


زهره وفايي نين اثرلري
غوربتده‌ سؤنموش‌ اولدوزلار
زهره‌ وفائی‌: «مكتوب‌»
انجمن‌ كتاب‌ دوستان‌ آذربايجان‌


چئويرى-ترجمه


زبان و هويت